FIKIH | MUAMELAT

Aradığınız konunun baş harfini aşağıdan seçiniz:

A
B
C
Ç
D
E
F
G
H
I
İ
K
L
M
N
O
Ö
P
R
S
Ş
T
U
Ü
V
Y
Z

Kaynak: https://sorularlaislamiyet.com

MUAMELAT 

Muâmeleler, insanın iş ve pratiğe yönelik amelleri. Islam'da fiili ibadet hükümleri dışında kalan ve insanların birbiriyle veya ferdin toplumla yahut da toplumların birbiriyle olan hukuki, idari, mâli, iktisadî ve beşeri münasebetlerini düzenleyen hükümleri ifade eden bir fıkın terimi. Âmele fiilinin mastarı "muâmele" olup, çoğulu "muâmelât"tır.

Kur'an-ı Kerim ve sünnette yer alan hükümler genel olarak üç grupta toplanabilir.

1) Inanç hükümleri: Allah Teâlâ'ya, meleklere, kitaplara, âhiret gününe; hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna inanmak gibi akide esasları bu guruba girer. Inanç esasları ile ilgili âyetler daha çok Mekke döneminde gelmiş, insanların önce yanlış kanaat, inanç ve hurafelerden arındırılması temin edilmiştir.

2) Ahlaki hükümler: Insandaki imanın güçlenmesine, ihlâs, takvâ ve fazilet sahibi olmasına, beşeri münasebetlerinde en güzel davranışları kazanmasına yönelik hükümler, ibretli peygamber kıssaları, özendirme veya sakındırma anlamı taşıyan nasslar bu gruba girer. Bu hükümler dürüst, üstün, olgun ve kâmil mü'minler yetiştirmek gayesine yöneliktir. Islâm'da, ı Hz. Peygamber ahlâkın sembolüdür, Kur'an-ı Kerim'de "Şüphesiz sen en üstün ahlâk üzerindesin" (el-Kalem, 68/4), "Şüphesiz Allah'ın Rasülünde sizin için, Allah'ı ve âhiret gününü umanlar ve Allah'ı çok zikredenler için güzel bir örnek vardı" (el-Ahzâb, 33/21) buyurulmuştur. Diğer yandan Hz. Aişe'ye Rasulullah (s.a.s.)'ın ahlâkı sorulduğunda; " O'nun ahlakı Kur'ân ahlâkından ibarettir" diye cevap vermiştir.

3) Amelî hükümler: Bunlar, mükellefin söz, fiil ve akitler gibi diğer insanlarla olan ilişkilerini ve tüm toplum hayatını düzenleyen pratiğe yönelik hükümlerdir. Ameli hükümleri de ibadetler ve muâmelât hükümleri olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür:


a) Ibadetler:

Kur'an-ı Kerim farzları kısa anlatımla emretmiş, uygulama şekil ve ayrıntıyı Sünnete bırakmıştır. Namaz, oruç, hac, zekât, adak, yemin gibi ibadetlerin yapılış şekilleri Allah'ın Rasulü tarafından bizzat yaşanmış ve ümmetine gösterilmiştir. Şu hadisler, ibadetlerdeki uygulamanın Hz. Peygamber'den alınması gerektiğini açıkça ifade eder: "Ben namazı nasıl kılıyorsam, siz de öyle kılın" (Buhârî, Ezân,18, Edeb, 27, Ahâd 1.). "Hac ile ilgili ibadetlerinizi benden alınız" (Ibn Hanbel, III, 318, 366). Diğer yandan ibadet veya muâmelelerdeki eksik veya hatayı telafi etmek için öngürülen; zıhâr (bk. el-Mücadele, 58/1-4; "Zıhâr" maddesi) yemin (bk. el-Maide, 5/89, yemin maddesi") ve başkasını hata yoluyla öldürme keffaretleri (el-Nisa, 4/92; Keffâret" maddesi) de ibadet niteliğindedir.

b) Muâmelât:

Ibadetin dışında kalan hukuki tasarruflar, akitler, suç, ceza ve benzeri hükümlerdir. Bunlar; ferdin fertle, ferdin toplumla veya toplumların birbiriyle olan ilişkilerini düzenleyen kaidelerdir.

Muamele hükümlerini aşağıdaki şekilde kısımlara ayırmak mümkündür:

Aile hukuku: Islâm hukukunda aileye ilişkin hükümler, başka konulara ait olanlardan daha ayrıntılıdır. Evlenme, boşanma, nafaka, velâyet, iddet, miras, nesep bu hükümler arasında sayılabilir.

Medeni hukuk: Insanlar arası muamelelere ilişkin hükümler olup, alışveriş, kiralama, trampa, rehin *, kefâlet *, ortaklık, borçlanma ve taahütte bulunma gibi fertler arasında malı ilişkileri düzenlemeyi ve hak sahibi olan herkesi korumayı amaç edinen prensiplerdir.

Ceza hukuku: Ferdin işleyeceği suçlar ve bunlara verilecek cezalar bu gruba girer. Cezâ hükümleri; mal, can, ırz, nesep ve aklı koıvmayı amaç edinir. Hırsızlık, yol kesme, içki kullanma gibi suçlar için Ayet ve hadisle belirlenen cezaya "had" denir. Islâm devleti'nin toplumun yararı ve kamu düzeninin sağlanması için koyacağı uyarma, dayak, sürgün ve hapis cezası gibi cezalara ise "ta'zîr" denir.

Kaza hükümleri: Davaların görülmesi, şahitlik, yemin, hüküm gibi insanlar arasında adaleti gerçekleştirmek için gerekli icraatı düzenlemeyi amaç edinir. Klâsik Islâm hukuku kaynaklarındaki ibâdât, muâmelât ve ukûbât şeklindeki üçlü taksimde "ukûbât" ceza hukuku yerindedir.

Idare edenlerle idare edilenler arasındaki ilişkiler: Bu hükümler: adâlet, şûrâ, maslahat, yardımlaşma ve koruma gibi esaslara dayanır. Adâlet, bir devlet yönetiminin en başta gözetmesi gereken bir prensiptir. Kur'ân-ı Kerim'de adaleti emreden âyetler vardır: "Şüphesiz ki, Allah size emânetleri ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adâletle hükmetmenizi emreder" (en-Nisâ, 4/58), "Allah, şüphesiz ki, adaleti, iyilik yapmayı ve akrabaya yardım etmeyi emreder" (en-Nahl 16/90). Şûrâ prensibi de, devlet yönetiminde en güzel yöntemleri belirlemede yardımcı olur; keyfi yönetim isteklerini engeller. Âyetlerde şöyle buyurulur: "Onların işleri, aralarında şûrâ (danışma) iledir" (eş-Şura, 42/38). "Iş konusunda onlarla istişare et. Bir kere karar verince de artık Allah'a dayan" (Âlu Imran 3/159). Yukarıdaki ilk âyet, metinden anlaşılan anlamıyla Islâm idareşinin, müslümanlar arasında şûrâ esasına dayandığını ifade etmektedir. Diğer yandan işaret yoluyla da; müslüman toplumun, Islâm devlet başkanını kontrol edecek ve devlet işlerini düzenlemede ona yardımcı olacak bir toplutuğu seçip iş başına getirmesi gereğini bildirmektedir (Ebû Zehra, Usûlü7l-Fıkh, 1377/1958, y.y. s. 100,101,141,142; Abdulvahhâb Hallâf, IImu, Usûli'l- Fıkh, (Terc, Hüseyin Atay), Ankara, 1973, s. 176).

Devletler hukuku: Kur'an-ı Kerim, gayrı müslim ülkelerle olan ilişkileri de düzenleyici esaslar getirmiştir. Âyetlerde, devletler arası anlaşma yapılırsa, buna uyulması istenir (bk. En-Nahl, 16/91). Islâm devleti karşısında, gayrı müslimler üç statüde bulunabilir: a) Zimmi ve muahedler (antlaşmalılar); b) Müste'menler (pasaportlular); c) Muharipler. Bu sonunculara "harbi" adı da verilir.

Iktisat ve mâfiye hukuku: Zenginin malında yoksulun hakkı; gelir ve giderin hesaplanması ile ilgili ve benzeri hükümler bu gruba girer.

Sonuç olarak muâmelât hükümleri, Islâm'ın toplum hayatına ve pratiğe yönelik esaslarını ifade eder. Inanç ve ibâdetlerle olgunlaşan, Allah'a ve insanlara karşı sorumluluk duygusu güçlenen mü'min günlük işleri, ticaret, sanat, tarım vb. meslekleri yaparken, içindeki ahlâk, fazilet ve dürüstlüğü işine yansıtır.